Wat is klimaat-angst (en waarom ben ik bang)?

Wat is klimaat-angst (en waarom ben ik bang)?
12.11.2023

 Ik sta op het station te wachten, met mijn kartonnen bord en een stift in mijn handen. Sinds ik hier sta – zo’n 10 minuten – zijn er zeker tweehonderd mensen met vergelijkbare borden langsgekomen, sommige nog in een plastic tas gewikkeld tegen de gevreesde regen. Die regen blijkt uiteindelijk niet te komen, misschien een deel van de reden dat er zo ontzettend veel mensen komen opdagen. 85.000, horen we later van de NOS, de grootste in Nederland so far – reden voor feest? Het was niet mijn eerste klimaatmars, maar dit keer leek er iets anders. Protest was meestal heel feestelijk, met dansende en zingende mensen, maar afgelopen zaterdag hing er een bepaald verdriet in de menigte. Op mijn bord stond “Ik hoop gewoon zo dat mijn kinderen nog weten hoe een echte vlinder eruit ziet”. Halverwege de mars sprak een oudere meneer me aan en zei dat hij dit laatst nog in een radioprogramma had gezegd maar dan over zijn kleinkinderen. Dit was wat ik al dacht te voelen. De grote opkomst droeg er alleen maar aan bij; Mensen waren angstig, en misschien wel angstiger dan ik eerder heb meegemaakt. Ik merk het ook aan mezelf, het voelt alsof het er deze verkiezingen écht vanaf hangt.

Op de andere kant van mijn bord stond dan ook simpelweg; “Ik ben bang”.

Klimaatverandering is iets waar je niet meer omheen kan. Dat we in Nederland niet meer kunnen schaatsen, en de insecten vrij rap verdwijnen, valt in het niet vergeleken met de natuurrampen die in andere delen van de wereld plaatsvinden en de stromen klimaatvluchtelingen geven dit aan. Ook vanuit onze geprivilegieerde positie is het moeilijk om al deze informatie mee te krijgen en hier niet angstig van te worden. 

In de psychologie wordt er al vijftien jaar over de term “klimaatdepressie” gesproken. Dit is een term die wordt gebruikt voor mensen die heftige mentale klachten ervaren rondom klimaatverandering. Klimaatangst is iets anders, en niet altijd heeft dit een diagnose nodig. Iets is pas een angststoornis als de angst niet logisch is, maar – zo zegt Ernst Jan Kuiper, klimaatwetenschapper, in een praatje op de universiteit over klimaatangst – klimaatangst is juist heel erg logisch. We zien actief hoe de wereld verandert om ons heen, en het is logisch dat dat beangstigend is.

Hoewel het heel vervelend is, angst zet wel aan tot actie. Zo zegt ook Valentina Lozano Nasi, in hetzelfde gesprek over de klimaatcrisis. Evolutie of groei komt alleen voort uit noodsituaties, en is dus niet alleen een logische reactie, maar ook nog eens een nuttige reactie. Als we geen emoties zouden ervaren bij een bedreigende situatie, zullen we ook nooit geneigd zijn om er iets aan te gaan doen. Het lastige van de situatie is alleen, dat de klimaatcrisis zo groot is dat er op individueel niveau eigenlijk vrij weinig aan kan veranderen.

De angst is er dus – maar dat maakt hem nog niet fijn. Angst kan ook zorgen voor verlamming, of dat je actief probeert bijvoorbeeld slecht nieuws te vermijden. Bij klimaatangst is dit misschien nog wel aantrekkelijker, juist omdat het kan voelen als zoiets hopeloos en uitzichtloos, veel te groot om impact op te hebben. Hoe zorg je er dan voor dat je niet gedeprimeerd in je bed beland, maar hoop houdt?

In een volle zaal in het theater van Meppel vertelt Jan Rotmans over zijn levenswerk, dat gaat over de transitie van de wereld, en hij wil zijn publiek vertellen waarom we positief gestemd moeten zijn. Zo vertelt hij onder andere dat zodra 25% van een maatschappij een bepaald denkpatroon heeft ontwikkeld, de andere 75% vanzelf zal volgen. Hij noemt hierbij bijvoorbeeld het eten van vlees. Het stemt de zaal positief, en na afloop zijn er veel gesprekken over het klimaat, maar alles lijkt relatief luchtig.

Niemand wil bang zijn. Jan Rotmans weet dit, en speelt er op in. Hij doet dit alleen door maar een deel van het verhaal te vertellen, maar daardoor wel een verhaal te vertellen dat aan elkaar hangt van oplossingen en hoop.

Ik ben op zoek naar een stukje hoop en om minder bang te zijn. Waar de een dat doet door het probleem te ontkennen, vertrouwt de ander op de flexibiliteit van de mensheid en technologische oplossingen. De truc zit alleen niet in nuance ontkennen, en de nuance is dat alles gaat veranderen. En daar mogen we echt wel bang voor zijn, en verdrietig, en boos. Zolang we dan maar door hebben dat als we een oplossing zoeken voor de angst, we die oplossing in de kern aanpakken – en niet de symptomen gaan bestrijden.